Memen en stereotypen

In de NRC/HB vandaag een artikel op p. 27 'Darwin aan het kruis' van Arnold Heumakers. Bij dit artikel zit een kadertje: 'Memen -- harde wetenschap of niet meer dan een metafoor?'

Het begrip 'meme' is geintroduceerd door Richard Dawkins. Het zou komen van het Griekse 'mimema' dat zoveel als nabootsing betekent. Het probleem bij 'memen' is dat ze wat vaag zijn. Wanneer is er sprake van een 'meme'? Hoe moet je het aantonen?

Memen zouden zich net als genen vermenigvuldigen en mensen zouden fungeren als drager en de vermenigvuldiger van het meme. Ook Susan Blackmore heeft er in The Meme Machine over geschreven.

Een meme is dus in feite een cultureel aangeleerd iets. Het wordt of verteld of voorgedaan of afgebeeld en vervolgens overgenomen of niet. In het laatste geval sterft de meme uit.

-----------

Verder in de NRC een stukje over ranzige videoclips: p. 34, 'Zend die ranzige clips niet uit'. Zorgen om vrouwonvriendelijke stereotypen in gangstaraps. Het is van Remmelt Otten.


Stoere mannen die teksten rappen over vrouwen die zo heerlijk kunnen zuigen. Om hen heen kronkelen sexy geklede, onderdanige vrouwen. Speciaal Candy Shop van 50 Cent is een berucht voorbeeld. De Tweede Kamer maakt zich zorgen. De man als pimp. De vrouw als hoerige bitch. Volgens Patty Valkenburg, hoogleraar kind en media aan de UvA dat er inderdaad effecten zijn aangetoond van het kijken naar deze clips. De tolerantie over sexuele agressie neemt toe. Volgens Patty zien jongens de meisjes in de clips als hoerige verleidsters en de meisjes zien dezelfde meisjes als cool en macho. Daardoor gaan de jongens neerkijken op meisjes die zichzelf juist stoer vinden, aldus Patty. De politiek vraagt zich af of dit soort clips niet moeten worden verboden.

Het leuke hier voor mijn idee is dat de clip hier een idee lijkt te promoten, als ik Patty mag geloven. De clip straalt een bepaald vrouwbeeld uit. Niemand hoeft dat vrouwbeeld over te nemen. Maar 50 Cent heeft status. Televisie heeft status. En meiden zien dat soort vrouwen dus als een soort voorbeeld. De jongens kijken naar de mannen en zien dat als een soort voorbeeld. Aldus het stukje.

Zit hier geen onderzoek in?

------------

Het leuke van deze 2 stukjes is dat ze op elkaar aansluiten. Memen zijn nogal vaag. Wanneer wordt er een idee o.i.d. overgenomen? Dat is moeilijk te zeggen. Maar bij videoclips wordt het opeens concreet. Die verkondigen een bepaald man en vrouwbeeld. En wordt dat overgenomen of niet? Zou je toch moeten kunnen onderzoeken!

------------

6/3/2006

Of zo'n idee uit een videoclip wordt overgenomen, weet ik niet op voorhand. Ik heb er zelf wel eens gebiologeerd naar zitten kijken, maar mijn idee over de ideale vrouw is daar niet onmiddellijk diepgaand door gewijzigd, lijkt mij. Maar goed, ik ben van de Hitchcock era en voor sommige jonge mensen zou dat anders kunnen liggen. En ik herinner me dat we ook als een scriptie-onderzoek gedaan hebben naar de invloed van tv op het man/vrouwbeeld. En het onderzoek en de literatuur op dat gebied geven aan dat dat nog niet zo gemakkelijk aan te tonen valt. Mogelijk komt dat ook doordat het onderzoek allemaal nog wat onbeholpen en ongericht is.

Nu van de ranzige videoclips naar de oranje terrorisme-folder van de 'Nationaal Coordinator Terrorismebestrijding'. Zo'n folder is natuurlijk veel minder indringend. Zelf vind ik het hele idee van zo'n folder ronduit bespottelijk en ik zie dat door die folder eerder versterkt dan weerlegd. De tekst en de opmaak getuigen van een infantiliteit die het ergste doen vrezen over de autoriteiten in ons land. Als ik dan ook nog lees dat 200.000 mensen zich onledig houden met het bestrijden van mijns inziens vooral virtuele en fictieve terroristen...

Maar het verschijnen van zo'n folder zegt natuurlijk wel iets. Kennelijk zijn veel mensen door het volgen van t.v.-uitzendingen in een soort terroristenpsychose beland. Ze zien overal terroristen. En als ze ze niet zien, betekent dat nog niet dat ze er niet zijn, maar dat ze zich juist goed vermomd hebben.

De meme van het wereldwijde terrorisme is dus kennelijk op grote schaal overgenomen, gecopieerd en vermenigvuldigd. Maar wat is hier precies de meme? Hoe moet je het aantonen?

Ik denk dat je het bestaan van zo'n idee in beginsel prima kunt afvragen. Geloof je dat terrorisme een acuut gevaar is? Dat soort vragen. En als dan een groot percentage Nederlanders denkt van wel....

Ho, wacht even! Was dat niet ook precies de oorspronkelijke definitie van stereotype? Een vraag of een stelling die door vrijwel iedereen soortgelijk wordt beantwoord. Ja, ik dacht van wel.

Dan vallen 'meme' en 'stereotype' dus in feite samen. Het zijn in feite grotendeels synoniemen, tenminste wanneer je 'meme' meet via vragen. Je kan een 'meme' natuurlijk ook vaststellen d.m.v. een gebruikte techniek o.i.d.

De vragen waar het om gaat, worden nu: Wat is het effect van het herhaald kijken naar zo'n clip op het man/vrouwbeeld? En: Wat is het effect van zo'n folder op je attitude t.o.v. terrorisme?

Dat lijken gemakkelijke vragen, maar dat valt dus zwaar tegen in mijn ervaring. Ik heb tot nu toe nog nooit een overtuigende verklaring/onderzoek gezien voor hoe zo'n stukje informatie precies inwerkt op je attitude/ideeen etc.